Maand van de Geschiedenis: Vechtende Friezen in Groningse kerken

Wanneer je de kerk van Westerwijtwerd inloopt en omhoogkijkt, zie je een vreemde muurschildering van twee vechtende figuren. De kinderlijkheid van de schildering is vreemd vergeleken met de gedetailleerde werken die we gewend zijn te vinden in kerken. Dit zijn twee vechtende Friezen, die we in meer dan één middeleeuwse Groningse kerk tegenkomen. 

Dat het Friezen zijn is te zien aan hun kleding van schobbejakken, en het kleine plukje haar op het hoofd. Op het eerste gezicht lijkt het raar om Friezen terug te vinden op Gronings grondgebied, maar dat is makkelijk te verklaren. Groningen viel namelijk, ten tijde van de bouw van der kerken in de dertiende eeuw, onder Fries grondgebied. In die tijd werden de meeste discussies met geweld opgelost. De kerk was daar uiteraard op tegen, maar de kerkleiders in Frisia Magna konden niet op tegen de geweldscultuur en hebben deze uiteindelijk omarmd. 

In de tijd van de schildering was het normaal dat ruzies werden opgelost door middel van gevechten, die gebonden waren aan vele regels. Hoewel er geen vaststaand recht was waar men zich op kon beroepen, werd er gevochten om eer. Om zo’n gevecht (tweekamp) te kunnen doen, moest men een bepaald bedrag neerleggen, om zo te voorkomen dat niet iedereen elkaar om het minste uitdaagde. Deze manier van het oplossen van geschillen was een belangrijk deel van de Friese samenleving van die tijd. 

Zo’n tweekamp werd alleen gehouden wanneer er geen oplossing gevonden kon worden voor een conflict, bijvoorbeeld wanneer iemand niet schuldig wilde pleiten tegenover een aanklager. Bij dit soort conflicten werd er een beroep gedaan op God. Dit werd in verschillende culturen gedaan, maar typisch Fries was dat zo’n godsproef gebruikt werd bij civiel en strafrecht. 

Er waren verschillende manieren om zo’n godsproef te doen. Zo was er bijvoorbeeld een procedure waarbij de verdachte zijn hand in het vuur moest steken en God door het laten verschijnen van blaren zou laten weten of hij schuldig was. De tweekamp werd in de Friese cultuur door de kerk, ondanks enige gewetensbezwaren omtrent het gebruik van geweld, toegeëigend als een godsoordeel. De winnaar van het tweekamp werd door God gekozen als de persoon die gelijk had in het conflict.

In de schildering zien we niet alleen twee vechtende Friezen, maar ook twee dieren. Het rechter dier is een draak en het linker dier wordt door verschillende bronnen geïdentificeerd als panter of hond. Ikzelf zou willen inbrengen dat het linker dier waarschijnlijk een leeuwin voorstelt, de personificatie van Israël (het beloofde land). Waar alle bronnen het over eens zijn is dat de draak de duivel, of het kwade personifieert, en het linker dier het goede. Dit maakt de schildering een voorstelling van het gevecht tussen Goed en Kwaad. Om het gevecht tussen Goed en Kwaad, of het innerlijke gevecht van de goede en kwade kant in onszelf, begrijpelijk te maken voor de middeleeuwse kerkgangers, werd dit weergegeven als de herkenbare tweekamp.

Voor dit artikel heb ik de prachtige grote kerken en bijzondere kleine kerkjes van de omgeving Groningen mogen bezoeken. Mocht je toe zijn aan een een beetje rust en cultuursnuiven, bezoek dan groningerkerken.nl en ontdek je pareltjes die ons Groningen verstopt.