Stad & Universiteit

Maand van de geschiedenis: de Veenkoloniën

Op zondag 4 oktober werd er door het Veenkoloniaal Museum Veendam een lezing georganiseerd over de Veenkoloniën. Misschien zou je verwachten dat deze koloniën aan de andere kant van de oceaan lagen, maar niets is minder waar.

De Veenkoloniën bevonden zich in de provincie Groningen en waren gebonden aan Groningen stad. De bekendste Veenkoloniën zijn de dorpen Hoogezand, Sappemeer, Pekela en Veendam. Tot de 17de eeuw was dit gebied aan de oostkant van Groningen nog vrijwel onbewoond, maar met de vraag naar turf tijdens de Gouden Eeuw in Nederland begonnen vanaf de 17de eeuw de landontginningen. Dat de Veenkoloniën een rijke geschiedenis kennen is terug te zien in het landschap. Zo zijn de vele kanalen kenmerkend voor deze gebieden.

Niet alleen het landschap toont de geschiedenis aan. Ook de landhuizen (borgen) die in deze streek te vinden zijn weerspiegelen de voorspoed van Nederland in de 17de en 18de eeuw. Veel mensen die destijds actief waren in de handel van de West Indische Compagnie (WIC) en de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) vestigden zich in de Veenkoloniën. Dit was mogelijk door hun grote rijkdom die ze door handel hadden verkregen. Dat rijke handelaren naar de Groninger Veenkoloniën kwamen was niet omdat ze graag bij de ontginningen actief wilden zijn, ze hadden immers toch geld zat. Wel was een belangrijke reden dat er veel grond beschikbaar was voor eventuele investeringen. Daarbij was er in de Veenkoloniën ruimte voor de nieuwe elite van Groningen om zich terug te kunnen trekken uit het hectische leven in de stad.

Thomas van Seeratt en Jan Albert Sichterman zijn twee handelaren die zich zowel in de Veenkoloniën als in de stad vestigden. Het kan zijn dat de namen je niets zeggen, maar dat geldt vast niet voor de huizen die ze hebben laten bouwen in Groningen stad. Sichterman bijvoorbeeld had een fraai stulpje aan de Marktstraat. Dit gebouw oftewel het Sichtermanhuis is tegenwoordig in tweeën gesplitst omdat het zo groot was. Naast dit nederige stulpje had hij nog een buitenplaats in de Veenkolonie Wildervank, maar deze is jammer genoeg afgebroken.

Foto: Ellen Hamberg

Waar Sichterman actief was in de VOC, bouwde Seeratt zijn rijkdom op bij de WIC. Hij bezat in Hoogezand de borg Overwater, maar ook dit gebouw staat niet meer overeind, aangezien het in 1973 helaas gesloopt is. Echter had ook Seeratt de rijkdom om twee huizen in zijn bezit te hebben en je raadt het vast al, het andere huis staat in Groningen stad. Loop naar de Oude Boteringestraat en zie daar het Calmershuis. Tegenwoordig niet te missen door de dikke laag zwarte verf die erop is gesmeerd.

Foto: Ellen Hamberg

De Veenkoloniën en de stad kennen dus een rijke geschiedenis waar mensen met veel invloed op de Groningse geschiedenis hebben gewoond en dat is nu nog terug te zien in de gebouwen. Hoewel ik hierboven voorbeelden heb gegeven van Veenborgen die helaas zijn afgebroken, zijn er ook genoeg huizen die de eeuwen wel hebben overleefd. Dus als je de gebouwen in Groningen stad hebt gezien, maar nog niet bent uitgekeken op deze geschiedenis, ga dan naar de voormalige Veenkoloniën om landhuizen te spotten en over de oude turfvelden te lopen.