“In 2040 verdeelt het ijzeren gordijn opnieuw Europa”: (on)vrijheid met Aafke Romeijn

In 2040 zijn de straten nog steeds even lang. We geven nog steeds de planten water en we haten nog steeds de Belastingdienst. Maar in 2040 is ook het ijzeren gordijn, dat in 1989 eindelijk viel, weer opgebouwd. Het scheurt Europa opnieuw genadeloos uit elkaar. We staan weer uren in de rij voor de Poolse grens waar we de zomer willen doorbrengen, felle lampen verlichten hysterisch het onheilspellende niemandsland en hijgende, kwijlende honden bestormen de achterbank van je auto, op zoek naar verboden spullen.

Met dit unheimische scenario begint Aafke Romeijn haar vrijheidscollege. In het teken van Bevrijdingsdag organiseert het Nationaal Comité 4 en 5 mei door het hele land lezingen. Bekende Nederlanders delen hun visie op vrijheid. In Groningen staat Aafke. Ze praat over Europa. Europa in 1989 versus Europa in 2040. Maar gevoelens van vrijheid roept dat allesbehalve op.

De hele zaal luistert ademloos naar het betoog van deze jonge journaliste/sciencefictionboekenschrijfster/muzikante/amateurpolitica. Het is een mengelmoes van politieke statements en sciencefiction-achtige toekomstperspectieven. Met veel vragen blijven we achter, maar gelukkig kletsen we, onder het genot van een biertje, met Aafke na.

Hi Aafke, wat een verhaal zeg. Ik dacht dat je schrijfster en muzikant was, maar vanavond kregen we een politiek betoog.
Klopt, haha. Maar ik ben altijd al heel gefascineerd geweest door politiek. Ik zei al: ik noem mezelf een amateurpoliticus. Ik kom ook uit een politiek nest, dus die interesse was er al heel jong. Ik weet nog dat ik vroeger als klein meisje altijd dacht als mensen gingen stemmen: “woh, dan kun je dus gewoon iemand kiezen!”, haha.

In haar lezing vertelt Aafke over haar politieke mini-carrière. Sinds een aantal jaar is ze niet alleen artistiek actief, maar vergadert ze als vertegenwoordigster van alle Nederlandse popartiesten een paar keer per jaar mee in het Europees Parlement. Binnen twee uurtjes zit ze vanaf haar huis in de Europese hoofdstad. Kleine moeite, moet ze gedacht hebben, dus waarom niet?

Het is dus geen toeval dat je vanmiddag over Europa praat. Zijn er dingen die je hebben verbaasd sinds je er zelf rondloopt?
Ja, absoluut. Ik ben erachter gekomen dat het Europees Parlement helemaal niet zo gesloten is als het voor veel mensen lijkt. Den Haag is veel erger! Toen ik daar kwam voor een lobby-dag, stond er elke tien minuten een andere afspraak ingepland. In Europa is alles veel chiller. Laatst was ik er met een europarlementariër aan het praten en zei hij gewoon: “loop anders even langs bij mijn collega uit Italië, die weet hier ook veel van.” De deuren staan altijd open, dat verbaasde me echt.

Maar nu praat je over ijzeren gordijnen en streng bewaakte grensovergangen in 2040. Ben je bang? Of boos, over hoe het gaat aflopen met Europa?
Nee, eigenlijk niet. Eigenlijk heb ik juist wel goede hoop. Het nare toekomstbeeld dat ik schets, is juist bedoeld om mensen wakker te schudden, niet om ze bang te maken.

Wakker schudden?
Kijk, het punt is: Europa is een enorm machtsblok dat onwijs veel voor elkaar kan krijgen. Maar dat lukt alleen als alle gezichten dezelfde kant op staan en de EU meer zou uitdragen voor welke idealen ze staat. Ik vind dat dat nu niet genoeg gebeurt, zo zonde! De Europese Unie is voor veel mensen een vaag begrip: te ver weg en te onbereikbaar. We horen alleen van de EU als ze weer over een of ander lullig onderwerpje vergaderen; of vegetarische hamburgers wel hamburgers mogen heten als er geen vlees in zit, of hoe je fetakaas moet noemen als het niet uit Griekenland komt. Maar er worden ook écht hele belangrijke dingen besproken, ik zie dat met mijn eigen ogen. Het is zo jammer dat mensen dat niet weten of zien.

Het houdt je echt bezig, merk ik. Draag je dit soort politieke statements ook uit in je werk? In je muziek of je boeken?
Jazeker! Op verschillende manieren. In mijn journalistieke werk komt mijn eigen mening duidelijk naar voren en wil ik mensen ook echt overtuigen of aansporen om op een bepaalde manier te stemmen en naar de wereld te kijken. Ik ben daar heel open over. Maar in mijn muziek en boeken doe ik dat minder expliciet, dan laat ik meer ruimte voor eigen gedachten en interpretaties.

Waar kun je die politieke boodschappen voor jouw gevoel het beste in kwijt?
Ik denk in mijn Science-fiction boeken. Ik kan daar een soort zwarte doos creëren, waarvan mensen zelf chocola kunnen maken. Mensen kunnen er zelf hun interpretatie aan geven en hopelijk spoort het ze aan om zelf over politiek na te denken. Net als in mijn lezing dus.

Ja precies, je schetst een onheilspellend toekomstbeeld van een ijzeren gordijn, maar met een verborgen politieke boodschap: we moeten meer samenwerken en naar elkaar omkijken, om als één Europa in vrijheid te kunnen blijven leven. Best een ingewikkelde boodschap. Ben je nooit bang dat je verhalen niet goed wordt geïnterpreteerd door je lezers, op zo’n sciencefiction-achtige, impliciete manier?
Nou, laatst werd ik wel op een heftige manier met zo’n situatie geconfronteerd, ja. Ik was in Groningen om een lezing te geven aan scholieren. Ze hadden allemaal mijn boek van tevoren gelezen. Achteraf kwam er een jongen van 15 naar me toe, helemaal strak in pak, om te zeggen dat hij zwaar teleurgesteld was. Hij dacht dat het boek een bloemlezing was voor rechtse politiek en dat we de vluchtelingen niet binnen moesten laten en zo. Maar hij kwam er tijdens die lezing pas achter dat dat helemaal niet mijn punt was. Dat vond ik wel heel erg, ook omdat hij nog zo jong was. Ik krijg wel vaker agressieve anonieme 40-jarige mannen over me heen op Twitter, dat ben ik wel gewend, maar dit vond ik echt heftig. Het gebeurt niet vaak dat iemand zo face-to-face op me af stapt en mijn werk bekritiseert.

Vind je dat beangstigend, dat mensen je werk ook blijkbaar op deze manier kunnen interpreteren?
Nee, normaalgesproken niet. Zolang het boek niet voor 80% door rechts-extremisten als groot voorbeeld wordt gezien, maar dat is volgens mij niet zo, haha.

Je schuift je politieke voorkeur niet bepaald onder stoelen of banken. In het vragenrondje net zei je een paar keer expliciet dat je zelf erg links bent en dat je eigenlijk vindt dat iedereen links zou moeten stemmen.
Ja, klopt. Ik vind sowieso dat je altijd en overal gewoon je mening over mag geven, dus ook over dit.

Lang leve de vrijheid dus. Heb jij je eigenlijk wel eens onvrij gevoeld in je leven?
Ehm… ja, maar dat komt niet in de buurt van de onvrijheid van vijfenzeventig jaar geleden natuurlijk. Waar ik me wel serieus onvrij in voel, is mijn familiegeschiedenis. Dit is geen leuk verhaal, maar een deel van mijn familie is in de oorlog fout geweest, écht fout. Ik wil daar heel graag nog eens verder in duiken en een boek over schrijven of zoiets, want het zijn echt geen mooie dingen die dan naar boven komen. Maar ik heb het gevoel dat dat nu nog niet kan, want mijn familie is natuurlijk niet blij als die verhalen naar buiten komen. Zolang ik dat verhaal niet kan vertellen, voel ik me wat dat betreft wel onvrij ja.

Waarom wil je dat verhaal zo graag vertellen? Het is niet bepaald iets om trots op te zijn.
Nee, maar ook niet iets waar ik me nog voor moet of kan schamen. Er zijn gewoon hele erge dingen gebeurd. Ik vind het belangrijk dat ook die kant van de oorlog eens verteld wordt, want dat hoor je natuurlijk niet vaak. Er is nog veel schaamte, zelfs nu, in de generatie van mijn ouders, dat merk ik heel duidelijk.

Hoe zit dat dan voor jou?
Ik denk dat wij, dus even jou en mij samen bekeken, de eerste generatie na de oorlog zijn die hier echt redelijk neutraal en open tegenaan kunnen kijken en niet opgegroeid zijn met schuldgevoelens. Wij kunnen gewoon tegenover elkaar zitten en samen een kop koffie drinken, ondanks het verleden van onze opa’s en oma’s.

Hoe Aafke op 5 mei haar vrijheid gaat vieren? Ze gaat gewoon nog even lekker door met lezingen geven, op verschillende Bevrijdingsfestivals door het land. Het moge duidelijk zijn: Aafke Romeijn is een vrouw met een missie.

Wil jij Aafke ook nog horen spreken? Dat kan op 5 mei in Amsterdam en Vlissingen.Ook in ons eigen Groningen staan er nog vrijheidscolleges op het programma. Benieuwd wie en waar? Bekijk snel de site.