Moet Nederland zich verontschuldigen voor haar slavernijverleden?

Ik vind het erg bijzonder dat witte Europeanen, die in hun spijkerbroek rondlopen met een Apple-telefoon in hun zak, die McDonalds eten terwijl ze films en televisieshows kijken die door Hollywood zijn geproduceerd, alleen willen praten over de ‘Amerikaanse invloed op de Europese cultuur’ als het gaat om racisme. Na de Black Lives Matter protesten vorig jaar, wilden veel Europeanen de kritiek naar racisme in hun landen ontwijken door te beweren dat het alleen Amerikaanse problemen zijn. Meer recentelijk heeft de Franse senaat geprobeerd een 114-jarige studentenvereniging te verbieden, wiens gesprekken over racisme worden bestempeld als een ‘door-Amerika-geïnspireerde breuk met de universalistische traditie van Frankrijk’. Natuurlijk vergeet president Macron gemakshalve dat Frankrijk 200 jaar lang Afrika bleef koloniseren na haar zogenaamde ‘universalistische’ verklaring van gelijke rechten. Het lijkt mij alsof West-Europeanen van twee walletjes willen eten.

Amerikanisering

De invloed van de Verenigde Staten op de rest van de wereld, en Europa in het bijzonder, valt niet te ontkennen. Globalisering is vaak hand in hand gegaan met Amerikanisering. Sinds de ontwikkeling van de moderne film in de twintigste eeuw zijn films veelvuldig gebruikt voor propagandistische doeleinden en ook Hollywood is niet bang om hier in mee te gaan. De popularisering van het internet sinds de jaren 90 heeft eveneens bijgedragen aan een toenemende invloed van de Amerikaanse cultuur over de hele wereld. In de afgelopen vijf tot tien jaar is het internet schijnbaar gekrompen, aangezien veel mensen merken dat ze door slechts een handvol websites en sociale mediaplatforms scrollen, waarvan de meeste in en door Amerika gemaakt zijn. Door Facebook, Instagram, Twitter en YouTube, domineert Amerika wat niet lang geleden een ‘world wide web’ was.

Wanneer de diverse mediavormen die we consumeren regelmatig fragmenten, al dan niet gigantische stukken, van Amerikaanse cultuur bevatten, is het niet verwonderlijk dat Europeanen hierdoor worden beïnvloed. Maar de verbinding tussen de Verenigde Staten en (specifiek) West-Europa gaat verder terug dan social-media. Het idee van een ‘westerse beschaving’, of wat we simpelweg het ‘het westen’ noemen, omvat zowel de VS als West-Europa. De term wordt gebruikt om een verbinding en een gedeelde cultuur tussen de twee grootmachten te creëren. De term werd bijvoorbeeld tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikt om te rechtvaardigen dat Amerikaanse soldaten over de Atlantische Ocean werden gestuurd en om ze bereid te maken te sterven voor deze ‘westerse beschaving’ (Jarausch, 751). Echter, we kunnen deze relatie nog verder terug volgen naar het begin van de Verenigde Staten als de moderne staat die we nu kennen. Het waren voornamelijk de Engelsen, Fransen, Spanjaarden en Nederlanders die Noord-Amerika koloniseerden, en de meeste blanke Amerikanen kunnen hun afkomst traceren naar een van deze landen, of naar de rest van Europa.

Protesteren en debateren

En toch negeren veel Europeanen deze culturele en politieke banden, vooral als het om racisme gaat. In de zomer van 2020 leidden protesten in de VS tegen racistisch politiegeweld na de dood van George Floyd tot soortgelijke protesten in Europa, ook hier in Groningen. In Bristol werd het standbeeld van een slavenhandelaar door activisten van zijn voetstuk getrokken en in de rivier gegooid. In België werden ook de standbeelden van de beruchte Leopold II, die over Congo regeerde terwijl het land gewelddadig werd uitgebuit, officieel naar beneden gehaald.

Maar in Nederland lijkt het publieke debat rondom racisme zelden verder te gaan dan het debat rond Zwarte Piet, dat nu al meer dan tien jaar gaande is. Inmiddels is er in het land geen enkel controversieel standbeeld weggehaald, ook al zijn er minstens drie die direct verband houden met de Nederlandse slavernij. Mark Rutte zei dat de beelden meer informatie over slavernij zouden moeten geven, maar zag geen noodzaak om gemeentes onder druk te zetten om dit daadwerkelijk te doen. De protesten veroorzaakten afgelopen zomer wel een debat in de Tweede Kamer over racisme, maar Rutte heeft sindsdien het heel duidelijk gemaakt dat hij niet wil dat de regering zich officieel verontschuldigt voor de geschiedenis van het land met slavernij.

Te ver in het verleden?

Rutte zei dat hij zich als historicus niet op zijn gemak voelt om zich te verontschuldigen voor iets dat 150 jaar geleden is gebeurd. Als geschiedenisstudent mijzelf, ben ik het daar fundamenteel mee oneens. Ira Berlin, een vooraanstaande historicus op het gebied van Amerikaanse slavernij, geloofde dat Bill Clintons erkenning in 1998 bijdroeg aan het hernieuwen van zowel de publieke als wetenschappelijke belangstelling voor slavernijgeschiedenis in Amerika. Nederlandse academici denken dat ook wij hiervan kunnen profiteren. Welke historicus wil niet helpen om nieuw historisch onderzoek te inspireren? Om verder te ontdekken en te erkennen wat er tijdens de Trans-Atlantische slavenhandel is gebeurd?

Ik vind het ook hoogst hypocriet. Zullen we het einde van de Tweede Wereldoorlog in 2045 niet meer herdenken? Wanneer ligt iets te ver in het verleden? Nederland zal de bevrijding van nazi-Duitsland elk jaar herdenken en vieren, want “we mogen het nooit vergeten”, maar weigert de Indonesische onafhankelijkheid die ook in 1945 plaatsvond officieel te erkennen. Hier gaat het dus in ieder geval niet over hoe lang geleden het is gebeurd. Te veel voormalige koloniale machten kiezen welke geschiedenis ze willen erkennen en vieren, en welke ze willen vergeten. Precies hetzelfde kan gezegd worden over de invloed van de Amerikaanse cultuur: alleen als het om racisme gaat, willen Europeanen zich plotseling verzetten tegen Amerikanisering.

Erken ons verleden

Natuurlijk heb ik er niet voor gekozen om geboren te worden in een land dat actief deelnam aan de Trans-Atlantische slavenhandel en daardoor twee hele continenten diep heeft aangetast, maar dat betekent niet dat ik mag doen alsof het nooit is gebeurd. Als we erkennen dat het verleden ons heden en onze toekomst blijft beïnvloeden door musea en standbeelden te bouwen, en door jaarlijkse herdenkingen te houden, kunnen we niet tegelijkertijd beweren dat slavernij op de een of andere manier onwaardig is om herkent en herinnert te worden. Een groot deel van de bevolking is zich niet bewust van Ketikoti, waarmee op 1 juli de afschaffing van slavernij in Nederland wordt gevierd. Afro-Nederlanders vieren Ketikoti al sinds 2002, al bijna twintig jaar, maar toch is het niet een nationale feestdag zoals in Suriname. Waarom is dat zo? Meer dan de helft van de Nederlandse bevolking is niet religieus, maar toch hebben we jaarlijks acht officiële feestdagen die van Christelijke aard zijn. Het is duidelijk dat het hier niet om representatie gaat. Blanke Europeanen zijn gewoon te bang om te erkennen hoe diepgeworteld racisme ook in onze landen is. Misschien omdat we cultureel toch niet zo veel verschillen van de V.S.

.

Bronnen:
Jarausch, Konrad H. Out of Ashes. Princeton University Press, 2015, pp. 750-755.