Gender is not between your legs

Sommige mensen hebben af en toe het gevoel dat ze in het verkeerde lichaam zijn geboren. Het lichaam van een miljonair of steratleet past beter bij ze, is hun mening. Nu bestaan er concepten als ‘carrière’ en ‘training’, waarvan toepassing met een beetje doorzettingsvermogen en geluk kan leiden tot het beoogde resultaat. Het ligt anders als het spelen met een Barbie voor jou als jongetje een grotere aantrekkingskracht heeft dan een voetbal, of dat het hutten bouwen je als meisje meer interesseert dan een overvloed van make-up op je gezicht. Excuus voor de clichématige stereotypering. Veel kinderen hebben een dergelijke fase gehad. Maar soms blijft dit gevoel hangen en krijgt het langzamerhand vorm door het besef dat je – ondanks je uiterlijk – misschien wel je hele leven het verkeerde toilet hebt gebruikt.

Transgender personen zijn in het verkeerde lichaam geboren. Tot zover de simpele uitleg, nu even iets meer genuanceerd. Genetisch gezien klopt het lichaam met het geslacht, maar het gevoel van een transgender persoon is het daar niet mee eens. De hypothalamus en hypofyse zijn de boosdoeners. De hypofyse is ook het orgaan dat schuld heeft aan het ontbreken van een woeste baard, of de dikke kont waardoor die mooie jurk niet aan kan. Het is verantwoordelijk voor de hormoonhuishouding, en geeft in je foetale periode hormonen af aan de hypothalamus. De hypothalamus zal zich dan bij een bepaalde hoeveelheid hormonen vormen zoals dat bedoeld is, namelijk in lijn met het geslacht van de foetus. Het kan gebeuren dat de hypothalamus te veel of te weinig met testosteron in aanraking komt. In dat geval neemt deze een ander geslacht aan. Een geslacht dat niet in overeenstemming is met het lichaam. We noemen dit genderdysforie.

Transgender is iets anders dan travestie. Travestie is het dragen van de kleding van het andere geslacht. Dat kan zijn omdat er sprake is van genderdysforie, maar dat hoeft niet. Soms is het een kunstzinnige uiting, een fetisj, of gewoon even wat anders dan de dagelijkse sleur. Transseksueel is de benaming voor personen die in de transitie zitten van het ene naar het andere geslacht. Tot zover de terminologie, nu naar Mark.

Ik reis af naar Hoogeveen, waar een vriend van Mark woont. Mark is biologisch een meisje, maar voelt zich een jongen. Hij is 19 jaar oud en studeert. Sinds zijn pubertijd is het hem duidelijk dat hij ondanks zijn lichaam een jongen is. Ik vraag Mark of hij een jongen wil zijn. Het antwoord luidt ontkennend: ‘Het liefst ben ik zoals ik geboren ben, het is geen keuze tussen man of vrouw maar een keuze tussen gelukkig zijn of niet.’ Het is de enige optie om man te zijn, want het is voor hem de enige manier om gelukkig te zijn.

Door het lichaam waarin hij zat had zijn omgeving bepaalde verwachtingen. Mark heeft daarom lang geprobeerd met lang haar en make-up te leven, maar dat stemde hem weinig positief. Tijdens de pubertijd werd dit ongeluk versterkt door de groei van borsten. Aan al het andere kun je wat doen, maar die borsten zitten er gewoon en zijn een grote aanwezigheid. Daarom gebruikt hij nu binders, waardoor zijn borsten worden platgedrukt. Deze zorgen ervoor dat de borsten minder zichtbaar zijn en zijn zo strak dat zijn longinhoud ongeveer wordt gehalveerd. Het is door deze binders met wat dikkere kleren nauwelijks te zien dat er borsten zitten. Met een bikini is dat wat lastiger, daarom is een veelgebruikte smoes onder transgender personen die er een dragen dat ze een zonneallergie hebben, wat zwemmen met een T-shirt rechtvaardigt.

Tot nu toe heb ik Mark aangehaald als hij, maar alles aan zijn lichaam wijst er nog op dat het eerder gaat om een zij. Op de vraag ‘ben je een jongen of een meisje,’ antwoordt Mark dat hij zich een jongen voelt, en dus een jongen is. ‘Gender is not between your legs’. Toch had Mark liever gehad dat mensen hem al konden zien zoals hij zich voelt. De buitenwereld behandelt hem naar hoe hij eruitziet, niet naar zijn innerlijke gevoel.

Er wordt hem regelmatig gevraagd of hij een jongen of een meisje is, niet per se een prettige vraag voor iemand met genderdysforie. Het onderwerp transgender is in die context nog niet voorgekomen, het ontbreken van kennis en acceptatie verzet zich daartegen. Mensen denken in hokjes, en dat vormt een probleem voor personen die niet in zo’n hokje passen. Zeker gezien Mark is opgegroeid in een christelijk gezin stuitte zijn genderdysforie op veel weerstand. Van zijn familie, maar ook bij hemzelf. In de Bijbel staat namelijk dat God een man en een vrouw schiep, en dat aanpassingen aan het lichaam niet toegestaan zijn. Door hem zo te scheppen plaatste God Mark dus in een lastige situatie.

Hoe zit het dan met seksualiteit? Het is voor Mark zo dat hij op beide geslachten valt, en vooral op vrouwen. Zeker in het lichaam van een man zal dat nog meer zo zijn, omdat het als man ‘normaal’ is om op een vrouw te vallen. Toch is uiterlijk niet het belangrijkste voor Mark, en gaat het vooral om het karakter. Homoseksualiteit is overigens een veelgebruikte parallel voor transgenderisme, wat deels terecht is. Eerst is er een periode waarin een persoon zich afvraagt wat er anders is, dan volgt acceptatie en uiteindelijk zal deze persoon het zijn omgeving vertellen. Een homoseksueel persoon hoeft dan slechts in een gek pakje op een boot te gaan staan. Een transgender persoon is echter nog niet klaar, een lang medisch traject volgt.

Transgender personen hebben vaak al langer het idee dat er iets anders aan ze is, zo ook Mark. Dat Mark met poppen speelde daar keek niemand van op, dat het ging om Actionman wel. Terugkijkend was het allemaal al duidelijk, te veel voetbal en andere typische jongensdingen hadden zijn interesse. Toch werd het pas tijdens de pubertijd geleidelijk duidelijk voor Mark dat hij in het verkeerde lichaam zat, dat hij eigenlijk een jongen was. Voor onderzoek is hij toen naar het VUmc gegaan, een belangrijk ziekenhuis voor mensen met genderdysforie.

Door verschillende psychologen, psychiaters en andere experts wordt daar gedurende meerdere maanden uitgevogeld of er daadwerkelijk sprake is van genderdysforie. Dit gebeurt onder andere door middel van een uitgebreide vragenlijst, ook wordt er een tijdlijn opgesteld. Uiteindelijk zal dit team bij elkaar gaan zitten, er is dan ruim een half jaar overheen gegaan. Als dit team van mening is dat er duidelijk sprake is van genderdysforie en dat er dus aan de transitie kan worden begonnen, dan krijg je groen licht. Het kan zo zijn dat een van de experts er niet zeker van is, dat kan zijn omdat hij extra onderzoeken wil uitvoeren of omdat er bij de persoon waar het om gaat sprake is van andere omstandigheden. Een depressie bijvoorbeeld kan oranje licht tot gevolg hebben. Als de aanvullende onderzoeken zijn geweest of de depressie heeft een einde gevonden, dan kan de therapie beginnen. Voor de hormoontherapie is het belangrijk om stevig in je schoenen te staan, want het schopt zowel lichaam als geest overhoop. Ook mogen er geen drank en nicotine worden genuttigd, omdat deze in combinatie met hormonen te schadelijk zouden worden voor hart- en bloedvaten.

Tijdens de therapie wordt testosteron toegediend om de ontwikkeling van mannelijke kenmerken te stimuleren. Testosteron kan worden toegediend op twee manieren: een hydrofiele crème die elke dag moet worden opgesmeerd, of een injectie met een dikke naald elke drie maanden. Het nadeel van de crème is dat het veel gedoe is om het elke dag op te smeren. Het nadeel van de naald is… de naald. Ook beginnen de hormonen aan het einde van de drie maanden een beetje op te raken, waardoor een dipje ontstaat. Een terrible Tuesday waarbij de dip een terugval in geslacht betekent. Volgens Mark is dit het waard: ‘ik wil de strijd aangaan omdat ik niet mezelf ben. Mijn karakter wel, maar mijn lichaam niet.’

Ik heb een ander persoon die in de transitie zit gevraagd welke hormonen hij prefereert, gezien het grote verschil tussen de gevolgen van testosteron en oestrogeen op mentaal vlak. Hij gaf aan dat hij testosteron prefereert. Dat is niet gek gezien zijn wil om man te zijn, maar wel goed voor te stellen gezien zijn uitleg: ‘Ik pieker veel minder, maak overal veel minder een probleem van.’ Daarnaast geeft hij wel aan wat minder geduld te hebben en meer kortaf te zijn dan eerst. Ook heeft testosteron een effect dat alle mannen kennen en waar vrouwen zich aan ergeren: de wereld bestaat uit seks.

Na de hormoontherapie kan er een operatie worden uitgevoerd. Het belangrijkste voor iemand die de FTM-operatie (female to male) doet, is dat de borsten worden weggehaald. Er zijn twee operaties waarbij het borstweefsel wordt weggehaald: de kleine en de grote borstoperatie. Bij de grote borstoperatie is het genezingsproces zwaarder en het uiteindelijke resultaat minder mooi. Simpelweg omdat er meer moet worden verwijderd en meer moet worden gesneden. Naast de borstoperatie kunnen ook de baarmoeder en eierstokken weg worden gehaald, dit noemen we de combi-operatie. Deze operatie is zwaarder, het genezingsproces is moeizamer, en de wachttijden zijn langer. Daarom kiezen veel transgender personen niet voor deze operatie.

Terug naar Mark, die nog uitkijkt naar de transitie. Ik vraag hem wat voor man hij wil zijn. ‘Het klinkt misschien heel flauw, maar ik zou graag als Jan Kooijman willen zijn. Gespierd, met een blouseje en nette schoenen. Als ik dat nu draag heeft het niet hetzelfde effect.’ Hij is zich ervan bewust dat dit enigszins compensatie is. Het is ook wel logisch voor iemand die in het verkeerde lichaam is geboren, hoe mannelijker hoe gelukkiger. ‘Ik wil heel graag aan de wereld laten zien dat ik een man ben.’

Ik vraag hem wat hij meeneemt van zijn tijd als vrouw, wat hij ervan heeft geleerd. Hij geeft aan dat hij niet kan begrijpen hoe mannen vrouwen behandelen. Mannen begrijpen niet hoe een vrouw zich voelt en kunnen daar geen rekening mee houden. Voor hem zal het veel gemakkelijker zijn zich in te leven in de gevoelens van een vrouw. Ook in praktische situaties zoals het cadeautjes kopen voor een vrouw zal het voor Mark makkelijk worden, hij weet precies wat ze willen hebben.

Hoe anderen Mark zien? Daar geeft zijn vriend antwoord op. ‘Ja, nu gewoon als mijn vriendinnetje, en straks als jongen ben je mijn kameraad.’

Oordeel niet, opdat er niet over jullie geoordeeld wordt – Matteüs hoofdstuk 7