De Grenzen van het Weten

De wereld is sinds de Tweede Wereldoorlog onvoorstelbaar veel veranderd. Toch worden de ideeën uit die tijd nog steeds beschouwd als te gevaarlijk om gelezen te worden. Wat is vandaag de dag nog de relevantie van verboden boeken?

Het is dit jaar zeventig jaar geleden dat Hitler overleed. De kenners van het auteursrecht weten dat dit betekent dat Mein Kampf binnenkort in het publiek domein belandt. Een belangrijke gebeurtenis, want de copyright-wetgeving heeft er al die tijd voor gezorgd dat Hitlers autobiografie nooit opnieuw werd uitgegeven (het copyright van het boek lag bij de staat, en die bepaalde dat er geen heruitgave mocht komen). Nu dat niet meer kan, is het misschien tijd voor een heroverweging: is het nog wel nodig om Mein Kampf uit het publieke oog te houden?

In Duitsland is een dergelijk debat bescheiden op gang gekomen. Daar wordt overwogen om met een nieuwe, wetenschappelijk verantwoorde uitgave te komen. Het boek is immers een belangrijke historische bron, en het verbod was toch al jaren symboolpolitiek: wie Mein Kampf wil lezen, heeft het binnen een paar seconden van internet geplukt.

In Nederland lijkt voor eenzelfde discussie echter geen ruimte. Toen minister Plasterk in 2007 voorstelde om het verbod om Mein Kampf te heroverwegen, werd hij door de Tweede Kamer teruggefloten. En onlangs werd nog een boekhandelaar gearresteerd omdat hij het boek wilde verkopen. Ook voor puur academische bestudering zijn Hitlers ideeën kennelijk nog te gevaarlijk.

Hoewel het debat om landelijk niveau dus niet van de grond wil komen, is er ook dichter bij huis reden om de discussie omtrent Mein Kampf te voeren: ook onze eigen UB behandelt het werk als “verboden” boek. Hoewel de bibliotheek meerdere exemplaren van het boek in de collectie heeft, mogen ze geen van allen worden uitgeleend. De reden hiervoor, zo leert navraag, is inderdaad de twijfelachtige inhoud van de tekst.

Dit is opmerkelijk, want andere teksten met een minsten even verwerpelijke inhoud – zoals de Protocollen van de Wijzen van Zion – zijn wel gewoon uitleenbaar. Waar dit onderscheid op gebaseerd is, kan geen van de medewerkers van de bibliotheek me vertellen. De beslissing om Mein Kampf af te schermen is ooit genomen – door wie weet men niet meer – en daarna heeft niemand er kennelijk nog over nagedacht. En niemand lijkt aanstalte te maken daar verandering in te brengen.

Het heeft er alle schijn van dat deze mentaliteit van er niet over nadenken de standaardhouding is als het aankomt op Mein Kampf. Het huidige beleid is nog maar moeilijk te rationaliseren, maar de discussie wordt desalniettemin uit de weg gegaan. Als geschiedenisstudent vind ik dat een kwalijke zaak. Het is juist belangrijk om pijnlijke episodes uit het verleden openlijk bespreekbaar te houden, en ik pleit dan ook voor een heroverweging van het beleid omtrent verboden teksten. Wie boeken verbiedt, houdt al snel op met nadenken.